Από τις αρχές Μαρτίου 1821, η δράση του Παπαφλέσσα, του Αναγνωσταρά και του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη είχε προκαλέσει πολεμικό αναβρασμό στη Μάνη, παρά τους δισταγμούς του μπέη της, Πετρόμπεη Μαυρομιχάλη. Οι Τούρκοι, υποπτευόμενοι τον επερχόμενο κίνδυνο έστειλαν, από τα μέσα Μαρτίου, τις οικογένειές τους στα κάστρα της περιοχής, ενώ ο διοικητής της Καλαμάτας Σουλεϊμάν Αγάς Αρναούτογλου, κάλεσε τους προκρίτους της πόλης για να τους αναφέρει την ανησυχία του. Οι τελευταίοι κατάφεραν να τον πείσουν ότι οι 150 Τούρκοι φρουροί της πόλης δεν ήταν αρκετοί για να προστατευτεί η Καλαμάτα από επικίνδυνους ληστές που δρούσαν στην περιοχή και πως έπρεπε να λάβει ενισχύσεις από τους Μανιάτες. Τις φήμες περί ληστών είχαν διαδώσει, επίτηδες, ο Παπαφλέσσας και οι συνεργάτες του. Επίσης, προκειμένου να καθησυχάσουν τον Αρναούτογλου, μερικοί πρόκριτοι του παρέδωσαν τα παιδιά τους ως ομήρους.
Η επαναστατική κίνηση του 1821 στην Πελοπόννησο θεωρείται ότι άρχισε στη Μάνη τελετουργικά την 17η Μαρτίου, με δοξολογία και την ύψωση της πρώτης επαναστατικής σημαίας. Μόλις διαδόθηκε η είδηση, άρχισαν να συρρέουν στη νότια Πελοπόννησο αγωνιστές από διάφορες περιοχές.
Στα μέσα Μαρτίου 1821 οι Μικρασιάτες Φιλικοί της Σμύρνης έστειλαν στη Μεσσηνία ένα πλοίο γεμάτο μπαρούτι και πολεμοφόδια για τους Επαναστάτες. Το πολύτιμο φορτίο μεταφέρθηκε από τη Σμύρνη με καπετάνιο τον Χριστόφορο Μέξη. Το πλοίο κατάφερε και πέρασε όλα τα θαλάσσια μπλόκα και αγκυροβόλησε στη Μεσσηνία, στον Αλμυρό Βέργας.
Τότε ο Παπαφλέσσας κατάφερε με τέχνασμα να πείσει τον Πετρόμπεη να δώσει άδεια εκτελωνισμού του φορτίου του πλοίου. Έτσι, σε περίπτωση που αποκαλυπτόταν ότι το περιεχόμενό του ήταν πολεμοφόδια, ο Πετρόμπεης θα εκτιθόταν ανεπανόρθωτα στους Τούρκους και δεν θα είχε πια άλλη επιλογή από το να προσχωρήσει στην επανάσταση. Μετά έδωσε εντολή στον Νικηταρά και τον Αναγνωσταρά να μεταφέρουν το φορτίο του πλοίου σε ασφαλές μέρος. Όταν ο Αρναούτογλου έμαθε πως το φορτίο του πλοίου μετέφεραν ένοπλοι χωρικοί, ζήτησε να μάθει τι περιείχε και πήρε από τους προκρίτους την απάντηση πως μετέφερε λάδι και πως οι χωρικοί ήταν ένοπλοι γιατί φοβούνταν τους ληστές. Το μπαρούτι τελικά κατέφτασε πάνω σε μουλάρια, από τον Αλμυρό της Βέργας στη Μονή Μαρδακίου στη Νέδουσα, για να ετοιμαστούν τα φυσέκια για τον Αγώνα.
Στη συνέχεια, ο Αρναούτογλου ζήτησε τις ενισχύσεις που ήθελε από τον Πετρόμπεη. Έτσι στις 20 Μαρτίου έφτασαν στην πόλη της Καλαμάτας 150 Μανιάτες με αρχηγό τον Ηλία Μαυρομιχάλη, γιο του Πετρόμπεη. Ο Ηλίας Μαυρομιχάλης κατόρθωσε να πείσει τον Αρναούτογλου ότι χρειάζονταν κι άλλες ενισχύσεις γιατί επρόκειτο να επιτεθούν κλέφτες στην Καλαμάτα, με σκοπό να τη λεηλατήσουν. Εν τω μεταξύ, οι Έλληνες καπετάνιοι είχαν πείσει τον Πετρόμπεη να γίνει αρχηγός του αγώνα τους και περίμεναν συγκεντρωμένοι στις Κιτριές, έξω από την Καλαμάτα. Πιστεύεται ότι είχε προηγηθεί στις 17 Μαρτίου, δοξολογία για την επανάσταση, στην Αρεόπολη, στον Ναό των Ταξιαρχών. Έτσι το κάλεσμα του Αρναούτογλου για ενισχύσεις ήταν η ευκαιρία που περίμεναν οι επαναστάτες για να καταλάβουν την πόλη.
Η κατάληψη της Καλαμάτας
Από το απόγευμα της 22 Μαρτίου έως τα χαράματα της επόμενης ημέρας, πήραν θέσεις στα υψώματα γύρω από την Καλαμάτα, 2.000 ένοπλοι της "Δυτικής Σπάρτης". Αυτοί είχαν αρχηγούς τον Κολοκοτρώνη, τους Μούρτζινους, τους Κουμουντουράκηδες, τους Κυβέλλους, τους Χρηστέηδες και τον Παναγιώτη Βενετσανάκο.
Την 23η Μαρτίου κατέφθασε στην Καλαμάτα ο Δημήτριος Παπατσώνης με σώμα άνω των χιλίων Μεσσήνιων αγωνιστών, ανάμεσα στους οποίους και οι σπουδαίοι οπλαρχηγοί Μήτρος Πέτροβας και Παναγιώτης Κεφαλάς, όπου ενώθηκε με τους Μανιάτες του Πετρόμπεη Μαυρομιχάλη και των σωμάτων του Παπαφλέσσα, Αναγνωσταρά και Νικηταρά, συμπληρώνοντας τον αποκλεισμό της πόλης.
Τότε μόνο ο διοικητής Αρναούτογλου κατάλαβε την παγίδα αλλά, αποκλεισμένος καθώς ήταν, δεν μπορούσε πια να διαφύγει προς την Τριπολιτσά (σημ. Τρίπολη). Αποφάσισε τότε να συγκεντρωθούν οι Τούρκοι στα σπίτια της πόλης που προσφέρονταν για άμυνα. Ωστόσο, με την είσοδο των επαναστατών στην Καλαμάτα, στις 23 Μαρτίου, ο Ηλίας Μαυρομιχάλης συμβούλευσε τον Αρναούτογλου να εγκαταλείψει τις σκέψεις για αντίσταση, αφού αυτή θα ήταν μάταιη, και να παραδοθεί. Έτσι την ίδια ημέρα ο Τούρκος διοικητής παρέδωσε με έγγραφη συμφωνία την πόλη και τον οπλισμό της φρουράς της.
Το μεσημέρι, 24 ιερείς και ιερομόναχοι ευλόγησαν, μετά από συγκινητική δοξολογία, τις ελληνικές σημαίες και όρκισαν τους επαναστάτες. Η τελετή αυτή έλαβε χώρα στις όχθες του Νέδωνα, μέσα σε πανηγυρική ατμόσφαιρα, ενώ ακούγονταν οι καμπάνες και οι θριαμβευτικές κραυγές των Ελλήνων.Για τη δοξολογία, είχαν συρρεύσσει χιλιάδες κόσμου κάθε ηλικίας – οπλισμένων, αμάχων, γυναικών και παιδιών. Περί το μεσημέρι ήλθαν και οι πολεμικοί αρχηγοί με τις σημαίες τους. Εκεί, κοντά στον βυζαντινό ναό των Αγίων Αποστόλων (κατά την επικρατούσα άποψη), συγκεντρώθηκαν 24 ιερείς και ιερομόναχοι (ο μητροπολίτης Χρύσανθος Παγώνης ήταν αιχμάλωτος στην Τριπολιτσά) φέροντες τα ιερατικά άμφια και τις άγιες εικόνες, ευλόγησαν τις επαναστατικές σημαίας και ανέπεμψαν δεήσεις υπέρ του αγώνα. Ο Πετρόμπεης, έδωσε όρκο ότι θα αγωνισθεί μέχρις εσχάτων για την ελευθερία της πατρίδας. Ορκίστηκαν και όλοι οι πολεμιστές, σηκώνοντας το χέρι.
Η «προειδοποίησις εις τας ευρωπαϊκάς αυλάς» του Μαυρομιχάλη (23 Μαρτίου 1821).
Στη συνέχεια, έγινε σύσκεψη των οπλαρχηγών κατά την οποία συστάθηκε επαναστατική επιτροπή με το όνομα "Μεσσηνιακή Γερουσία" η οποία θα συντόνιζε τον αγώνα. Ηγέτης της, τιμητικά, διορίστηκε ο Πετρόμπεης στον οποίο δόθηκε ο τίτλος "αρχιστράτηγος των Σπαρτιατικών δυνάμεων". Στην ίδια σύσκεψη συζητήθηκαν επίσης οι επόμενες επαναστατικές ενέργειες. Ο Κολοκοτρώνης πρότεινε να προχωρήσουν όλοι μαζί προς το εσωτερικό της Πελοποννήσου, με σκοπό να προλάβουν την περαιτέρω ενίσχυση της Τριπολιτσάς, η οποία έπρεπε να είναι ο βασικός στόχος των επαναστατών. Αντίθετα, οι Μεσσήνιοι και ο Πετρόμπεης ήθελαν να πολιορκηθούν τα μεσσηνιακά κάστρα των επαρχιών Μεθώνης και Κορώνης, τα οποία αποτελούσαν κίνδυνο για τους Έλληνες των περιοχών αυτών. Τελικά αποφασίστηκε ο Πετρόμπεης με τους πιο ηλικιωμένους προκρίτους να μείνουν στην Καλαμάτα για να συντονίζουν τις επιχειρήσεις και τον ανεφοδιασμό των αγωνιστών και οι υπόλοιποι επαναστάτες να πολιορκήσουν τα μεσσηνιακά κάστρα. Ο Κολοκοτρώνης ορίστηκε επικεφαλής των ενόπλων που ξεκίνησαν για την Καρύταινα μαζί με τον Παπαφλέσσα, τον Αναγνωσταρά και τον Κεφαλά. Για το σκοπό αυτό, ο Δημήτριος Παπατσώνης του προσέφερε ένα άλογο με την ιπποσκευή του και εκατό χρυσούς ρουμπιέδες.
Η δεκαμελής επιτροπή, η οποία σε κάποια έγγραφα ονομάζεται «Μεσσηνιακή Γερουσία» και σε άλλα «Σύγκλητος η εν Καλαμάτα», θεωρείται η πρώτη πολιτική εξουσία της ελεύθερης Ελλάδας. Δεν είναι απολύτως γνωστά τα πρόσωπα που μετείχαν σ’ αυτή την επιτροπή. Τις προκηρύξεις της υπογράφει μόνον ο Πετρόμπεης. Με ημερομηνία 23 Μαρτίου ο Πετρόμπεης Μαυρομιχάλης και η Μεσσηνιακή Γερουσία ανακοίνωσαν διεθνώς, με το έγγραφο «Προειδοποίησις εις τας ευρωπαϊκάς αυλάς», την κήρυξη της Επανάστασης. Η επαναστατική αυτή προκήρυξη, αφού εξέθετε στην Ευρώπη τα δίκαια αίτια τα οποία παρακίνησαν το έθνος των Ελλήνων να αρπάξει τα όπλα και να απελευθερωθεί από τον τυραννικό ζυγό, ζητούσε τη βοήθειά της.
Τη δοξολογία στην Καλαμάτα αναφέρουν σε απομνημονεύματά τους αγωνιστές του 1821 όπως ο Κολοκοτρώνης , ο Παναγιώτης Παπατσώνης, ο Χρυσανθόπουλος (Φωτάκος), ο Σπηλιάδης κ.ά. Περισσότερες λεπτομέρειες αναφέρει ο Φιλήμων. Ο Τζόρτζ Φίνλεϋ την τοποθετεί στις 5 Απριλίου / 24 Μαρτίου και την αναφέρει ως το πρώτο «Te Deum» για την επιτυχία της Επανάστασης. Περιγράφει τη συγκίνηση λέγοντας ότι "Πατριωτικά δάκρυα κυλούσαν στα μάγουλα των άγριων πολεμιστών, και άγριοι οπλοφόροι έκλαιγαν σαν παιδιά. Όλοι οι παρόντες αισθάνονταν ότι το γεγονός άνοιγε μια νέα εποχή για την Ελληνική ιστορία, και όταν η σύγχρονη Ελλάδα παράγει ιστορικούς, καλλιτέχνες και ποιητές, αυτή η σκηνή αναμφίβολα θα βρει τη θέση της στο Πάνθεο της Δόξας".
Οι γραπτές μαρτυρίες της εποχής δεν αναφέρουν σε ποιόν ναό έγινε η δοξολογία του 1821. Σε δευτερογενείς πηγές επικράτησε η άποψη ότι έγινε στον Ναό των Αγίων Αποστόλων, λανθασμένα επειδή στην εποχή τους ήταν ο μόνος σωζόμενος ναός στην περιοχή αλλά και με βάση κάποιο πρόχειρο σημείωμα το οποίο θεωρείται πλαστό, κατά την άποψη του ιστοριοδίφη Ν. Ζέρβη. Κατ’ αυτόν η δοξολογία έγινε στον Ναό του Αγ. Ιωάννη του Προδρόμου (σήμερα «Αγιάννη»), όπως αναφέρεται σε ομιλία του 1865 από τον τότε δάσκαλο Αδαμάντιο Ιωαννίδη. . Ο εν λόγω ναός ήταν αρχικά βυζαντινός, καταστράφηκε στα Ορλωφικά το 1770, ανοικοδομήθηκε πριν από την Επανάσταση του ’21, καταστράφηκε από τον Ιμπραήμ το 1825 και ανοικοδομήθηκε εκ νέου το 1865.
Μετά από πρόταση του τότε Υπ. Εσωτερικών Γ. Παπανδρέου με Βασιλικό Διάταγμα του 1947 αποφασίστηκε ο εορτασμός της επετείου της απελευθέρωσης της Καλαμάτας στις 23 Μαρτίου 1821 και η τέλεση δοξολογίας και επιμνημόσυνης δέησης στον Ναό των Αγίων Αποστόλων.
Παραπομπές
- Ελληνική Ραδιοφωνία Τηλεόραση (ΕΡΤ), Τετάρτη, 20 Μαρτίου 2013, "Καλαμάτα: Ξεκίνησαν οι εορτασμοί για την 192η επέτειο από την Απελευθέρωση"[νεκρός σύνδεσμος]
- Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, Εκδοτική Αθηνών, 1975, τόμος ΙΑ΄, σελ. 87-88
- Καλογεράκου Π. Πηγή, Η κήρυξη της Επανάστασης στη Μάνη (17 Μαρτίου 1821)[νεκρός σύνδεσμος].
- Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, Εκδοτική Αθηνών, 1975, τόμος ΙΑ΄, σελ. 88-89
- Παπατσώνης, Παναγιώτης (1960). Απομνημονεύματα. Αθήνα: Εθνικό Τυπογραφείο. σελ.11.
...Ο Δημήτριος Παπατσώνης μετέσχε του Αγώνος από της πρώτης ημεράς της Επαναστάσεως επί κεφαλής υπερχιλίων Μεσσηνίων, εν οίς ήσαν και σπουδαίοι οπλαρχηγοί ως ο Μήτρος Πέτροβας και Παναγιώτης Κεφάλας...
- Παπατσώνης, Παναγιώτης (1960). Απομνημονεύματα. Αθήνα: Εθνικό Τυπογραφείο. σελ.11.
...Την 23 Μαρτίου έφτασε μετά του σώματος του εις Καλάμας όπου ηνώθη μετά των προεισβαλόντων Μανιατών του Πετρόμπεη Μαυρομιχάλη και των σωμάτων του Παπαφλέσσια, Αναγνωσταρά και Νικηταρά, άπαντες δε ομού κατέλυσαν τας τουρκικάς αρχάς της πόλεως και συνέλαβον αιχμάλωτον την τουρκικήν φρουράν…
- Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, Εκδοτική Αθηνών, 1975, τόμος ΙΑ΄, σελ. 89-90
- Δασκαλάκης, Α., Η έναρξις της Επαναστάσεως εις την Λακωνίαν, Λακωνικαί Σπουδαί, 2 (1975), σελ. 21.
- Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, Εκδοτική Αθηνών, 1975, τόμος ΙΑ΄, σελ. 90-91
- Παπατσώνης, Παναγιώτης (1960). Απομνημονεύματα. Αθήνα: Εθνικό Τυπογραφείο. σελ. 12.
- Δεληγιάννης, Κανέλλος (1957). Απομνημονεύματα. Αθήνα: Εκδοτικός Οίκος Βιβλιοθήκη. σελ. 153.
- "Ιερείς έκαναν δέηση εις τον ποταμό της καλαμάτας ανασπασθήκαμε και εκινήσαμε"
- "Και ευθέως … δοξολογία εις τον ποταμόν των Καλαμών υπέρ ευοδώσεως του ιερού τούτου αγώνος …». Αναφέρεται στο Ζέρβης Ν., σ. 103.
- Σπηλιάδης Ν., Απομνηνονεύματα, Α’ σ. 63: «Την 24 εψάλη παράκλησις εις τον Θεόν δια την σωτηρίαν και την ελευθερία της πατρίδος παρά τον Πάμισον ποταμόν, εχειροτονήθη ο Π. Μαυρομιχάλης αρχιστράτηγος υπό των παρευρεθέντων Ελλήνων, και διεκήρυξεν εν ονόματι του έθνους την επανάστασιν …»
- Φιλήμων Ι. Δοκίμιον … τομ. Γ’, σελ. 26: «Μετά την ενθουσιώδη όλως και παρά πάντων ευλογουμένην είσοδον του Μαυρομιχάλου, ετελέσθη τη επιούση (24/3) παρά τον έξω της πόλεως μικρόν ποταμόν, τον ρέοντα διά των συνόρων της Λακωνίας και Μεσσηνίας, δοξολογία κοινή προς τον Ύψιστον και δέησις η περιπαθεστέρα δια την σωτηρίαν της πατρίδος. Εκεί ιερείς και ιερομόναχοι, την ιεράν περιβεβλημένοι στολήν, έφερον τας εικόνας των Αγίων, δι’ αυτών δε ηυλογήθησαν αι σημαίαι, και οιονεί ωρκίσθησαν πάντες, ο μεν Μαυρομιχάλης ίνα «αμύνη την πατρίδα και μόνος και μετά πάντων, και ιερά τα πάτρια τιμήση», οι δε στρατιώται ίνα «μη καταισχύνωσι τα όπλα τα ιερά, ούτε εγκαταλείψωσι τον παραστάτην, ότω αν στοιχήωσιν». Ενδομύχως αγαλίασις ήν εμπνέει τοις δούλοις η ώρα της ελευθερίας, ανέλαμπεν επί του προσώπου όλων πάσης τάξεως, ηλικίας και γένους …»
- George Finlay, History of the Greek revolution, Τόμος 1, σ. 184, 185.
- Ιωαννίδης Αδαμάντιος, Ομιλία στα εγκαίνια του Ι. Ναού Τιμίου Προδρόμου, 19/12/1865, δημοσιευμένη στην εφημερίδα της Καλαμάτας «Μεσσηνία», 1/1/1866. Στο Ζερβής Ν. σ. 106, 107. Ο Αδ. Ιωαννίδης ήταν λόγιος δάσκαλος, παππούς του μεταγενέστερου Αδαμ. Αδαμαντίου, καθηγητού Βυζαντινής Ιστορίας και Τέχνης του Παν/μίου Αθηνών. Η βιογραφία του Αδ. Ιωαννίδη υπάρχει στο Μπιζίμης Χρ. Γιάννης. «Ο Αδαμάντιος Ιωαννίδης και το έργο του», εφημ. «Θάρρος», φ. 24024, Καλαμάτα, 30-4-1978.
- Ζέρβης Ι. Νίκος, Πού έγινε η πρώτη δοξολογία στην Καλαμάτα στις 23 Μαρτίου 1821; Πρακτικά Β’ Τοπικού Συνεδρίου Μεσσηνιακών Σπουδών (1982), Πελοποννησιακά, Παράρτημα 10, Αθήνα, 1984, σελ. 101- 110. Διαθέσιμο στο διαδίκτυο, Ιστότοπος "Ταϋγετος"
0 Σχόλια